Profesor Adam Sławomir Gala (1944-2013)

 

 

GALA Adam Sławomir (9 VI 1944 Piotrków Trybunalski – 11 XII 2013 Łódź) syn Mariana i Ewy z d. Rycerz; polonista. Ścieżka naukowa: na Wydz. Filologicznym UŁ: 1967 mgr, prom. S. Hrabiec, 1976 dr, prom prof. K. Dejna, 1985 dr hab. n. humanist. tamże; 1995 prof. n. humanist. Ścieżka zawodowa: 1967–1971 nauczyciel języka pol. w I Liceum Ogólnokształcącym w Piotrkowie Trybunalskim; 1972 red. w Wydaw. PŁ; 1972–1976 st. asyst. w Katedrze Języka Polskiego UŁ; 1976–1985 adiunkt w Katedrze Historii Języka Polskiego i Filologii Słowiańskiej UŁ, 1986–1989 doc. tamże; 1986–1989 prodziekan Wydz. Filologicznego UŁ, 1989–1995 prof. nadzw. tamże; 1993–1997 kier. Zakładu Dydaktyki Języka i Literatury Polskiej UŁ; 1993–2009 kier. Studium Doktoranckiego na Wydz. Filologicznym UŁ, 1995–1997 prof. tytularny tamże; 1997–2013 prof. zw. UŁ; 1997–2013 kier. Katedry Dialektologii Polskiej (od 2012 Katedry Dialektologii Polskiej i Logopedii) UŁ. Kierunki badawcze: onomastyka i dialektologia. Granty, projekty, wdrożenia, patenty: 1986–1998 udział jako wyk. w proj. KBN „Atlas gwar polskich”. Współpraca z ośrodkami naukowymi: Uniwersytet im. Janki Kupały w Grodnie (Białoruś); Uniwersytet Tarasa Szewczenki w Kijowie (Ukraina); Syberyjski Uniwersytet w Krasnojarsku (Rosja); Zakład Filologii Ukraińskiej UMCS w Lublinie (Polska), wspólne prace badaw., wymiana studentów, staże nauk., publ.; Narodowa Akademia Nauk Ukrainy we Lwowie i w Kijowie (Ukraina) – konferencje, publ. Członkostwo w organizacjach: 1986–2013 czł. ŁTN, 1994–1996 czł. Zarządu, Prezydium Zarządu tamże, czł. Komisji Rewizyjnej tamże, od 2005 przewodn. Wydz. I – Językoznawstwa, Nauki o Literaturze i Filozofii tamże; 1991–1998 czł. Zespołu Ekspertów ds. Obsady Stanowisk Lektorów i Wykładowców Języka i Literatury Polskiej w Ośrodkach Zagranicznych przy MEN; 2002–2004 czł. Sekcji Językoznawstwa KBN; 2010–2013 przewodn. Komisji Językoznawczej Oddz. PAN w Łodzi; czł. Polskiego Tow. Językoznawczego, 2005–2006 z-ca przewodn. Zarządu tamże; czł. Komisji Dialektologicznej Międzynarod. Komitetu Slawistycznego; czł. Tow. Miłośników Języka Polskiego; czł. Komisji Dialektologicznej i Komisji Onomastycznej przy Komitecie Językoznawstwa PAN. Udział w redakcjach czasopism: 1992–2002 sekr. red. „Rozpraw Komisji Językowej ŁTN”; 1998 czł. red. „Kształcenia Polonistycznego Cudzoziemców” (seria „Acta Universitatis Lodziensis”); 2002 red. nacz. „Rozpraw Komisji Językowej ŁTN”; 2002 czł. Komitetu Red. „Prac Językoznawczych” UWM w Olsztynie. Kształcenie kadry naukowej: prom. 12 dokt. Dydaktyka: gramatyka hist. języka pol.; dialektologia; podstawy języka scs.; hist. języka pol.; fonetyka i fonologia języka pol.; publ.: Z dydaktyki języka ojczystego 97 w szkole (Łódź 1996, red.). Odznaczenia i nagrody: 1977 Nagroda MNSWiT, indyw. III° za osiągnięcia w dziedzinie badań nauk. uzyskane w pracy dokt. Nazwiska i przezwiska ludności byłego powiatu piotrkowskiego (Warszawa 1977); 1986 Nagroda MNiSW, indyw. III° za publ. hab. Polskie nazwy osobowe z podstawowym -l-/-ł- w części sufiksalnej (Warszawa 1986); 1989 Złoty Krzyż Zasługi; 1995 Medal KEN; 1995 Nagroda Rektora UŁ, indyw. I° za monografię Małopolsko-śląsko-wielkopolskie pogranicze językowe (Łódź 1994, cz. I i II); 2000 Medal UŁ w Służbie Społeczeństwu i Nauce; 2001 Dyplom Honorowy za oprac. Atlasu gwar polskich, t. 2: Mazowsze (Warszawa 2000); 2004 Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski; 2009 Nagroda Rektora UŁ, indyw. I° za publ. Kwestionariusz do badań słowotwórstwa i słownictwa w gwarach pogranicza wielkopolsko-małopolsko-mazowiecko- -śląskiego (Łódź); 2011 Nagroda Nauk. ŁTN za wybitne osiągnięcia w dziedzinie językoznawstwa; 2013 Medal ŁTN za szczególne zasługi w dział. na rzecz ŁTN oraz osiągnięcia w dziedzinie dialektologii; 2013 Medal Universitatis Lodziensis Merentibus; Medal „Andrzej Frycz Modrzewski 1503–1572”; Złota Odznaka UŁ; inne nagrody Rektora UŁ za osiągnięcia nauk., dydakt.-organizacyjne. Inne: współpr. z Uniwersytetem Trzeciego Wieku przy Fundacji Katolickiego Gimnazjum i Liceum im. Jana Pawła II w Łodzi – czł. Rady Programowej i wykład; 2007 czł. red. nacz. Wydaw. ŁTN. Bibliografia podmiotowa w wyborze: dorobek nauk. 176 poz. Słowotwórstwo nazwisk i przezwisk ludności byłego powiatu piotrkowskiego, „Studia Językoznawcze IV” (Wrocław 1979); Polskie nazwy osobowe z podstawowym -l-, -ł- w części sufiksalnej (Łódź 1985); Słownik nazwisk i przezwisk ludności ziemi piotrkowskiej (Piotrków Trybunalski–Łódź 1987); Małopolsko- -śląsko-wielkopolskie pogranicze językowe, t. 1–2 (Łódź 1994); Atlas gwar polskich, t. 2: Mazowsze (Warszawa 2000, współaut.), t. 3 (Warszawa 2001, współaut.); Onomastics in Poland: From 19th – century beginnings to the present, „Historiographia Linquistica” (Amsterdam–Philadelphia 1998).

Żródło: Słownik członków Łódzkiego Towarzystwa Naukowego 2010-2015

 

17 grudnia 2013 roku pożegnaliśmy na Cmentarzu Komunalnym na Dołach Profesora Sławomira Galę, polonistę i slawistę, wybitnego specjalistę z zakresu onomastyki i dialektologii, Przewodniczącego Wydziału I – Językoznawstwa, Nauk o Literaturze i Filozofii ŁTN, Przewodniczącego Komisji Językowej Oddziału Łódzkiego Polskiej Akademii Nauk, Redaktora Naczelnego „Rozpraw Komisji Językowej ŁTN”, Kierownika Katedry Dialektologii Polskiej i Logopedii w Instytucie Języka Polskiego Uniwersytetu Łódzkiego. Profesor Sławomir Gala urodził się w Piotrkowie Trybunalskim, gdzie w 1962 roku zdał maturę, kończąc I Liceum Ogólnokształcące im. Bolesława Chrobrego. W tym samym roku podjął studia polonistyczne na Uniwersytecie Łódzkim, podczas których rozwijał swoje zainteresowania językoznawcze, działając w naukowym kole studenckim i biorąc udział w zjazdach naukowych. Z tego okresu pochodzi Jego pierwsza publikacja – Nazwiska i przezwiska we wsi Krzyżanów w powiecie piotrkowskim, wydrukowana w „Językoznawcy” nr 16-17, Lublin 1967. Był to referat wygłoszony i nagrodzony podczas II Ogólnopolskiego Zjazdu Młodych Językoznawców w Lublinie. Po ukończeniu studiów w 1967 roku, mimo podjęcia pracy zawodowej nauczyciela języka polskiego w swoim macierzystym liceum, potem redaktora w Wydawnictwie Politechniki Łódzkiej, nie zerwał kontaktów naukowych z łódzkim środowiskiem językoznawczym. W 1972 roku podjął pracę w Uniwersytecie Łódzkim, gdzie przebył drogę awansów naukowych od starszego asystenta do profesora zwyczajnego (1997), Badanie antroponimii, czyli nazw osobowych, stało się pierwszym – ale nie jedynym – obszarem zainteresowań naukowych Profesora. W roku 1976, pracując w Katedrze Historii Języka Polskiego i Filologii Słowiańskiej, przedstawił rozprawę doktorską, przygotowaną pod kierunkiem prof. Karola Dejny, nt. Nazwiska i przezwiska ludności byłego powiatu piotrkowskiego. W kolejnych latach pracy zawodowej prowadził żmudne badania archiwalne nad polskimi nazwami osobowymi, których wyniki opublikował w kilku monografiach, m.in. Słowotwórstwo nazwisk i przezwisk ludności byłego powiatu piotrkowskiego, Studia Językoznawcze IV, Wrocław 1979, Polskie nazwy osobowe z podstawowym -l-, -ł – w części sufiksalnej, Łódź 1985, wyd. 2. 1992 (rozprawa habilitacyjna), Słownik nazwisk i przezwisk ludności ziemi piotrkowskiej, Piotrków, Łódź 1987, Nazwiska historyczne piotrkowian, Łódź 2001 (współautor E. Piotrowicz) oraz w wielu artykułach i rozprawach, w których zajmował się problemami związanymi z antroponimią w wymiarze historycznym i współczesnym Jest autorem syntezy onomastyki polskiej: Onomastics in Poland: From 19th – century beginnings to the present, w: History of Linguistics in Poland, Amsterdam/Philadelphia, 1998 (wyd. 1), 2001 (wyd. 2). Po uzyskaniu stopnia doktora habilitowanego w 1985, swoje zainteresowania badawcze rozszerzył Pan Profesor o zagadnienia związane z kolejną dyscypliną językoznawczą – dialektologią. Jako uczeń i współpracownik prof. Karola Dejny w latach 1986-2002, prowadził badania nad ogólnopolskim atlasem gwar polskich. Współuczestniczył w organizacji prac, eksploracji terenowej (wspólnie z dialektologami z innych ośrodków), w opracowaniu koncepcji atlasu i jego wykonaniu. Rezultatem tych działań jest tzw. wielki Atlas gwar polskich, t. 1-4, PAN, Komitet Językoznawstwa, 1998-2002. Oprócz tego fundamentalnego dla polskiej dialektologii dzieła, powstałego we współpracy z prof. K. Dejną, jest autorem lub współautorem szeregu monografii i rozpraw naukowych dotyczących regionalnych odmian polszczyzny, np. opublikowanej w 1994 roku dwutomowej pracy Małopolsko-śląsko-wielkopolskie pogranicze językowe. Był inicjatorem badań pograniczy dialektalnych na obszarze Polski etnicznej oraz polszczyzny z innymi językami słowiańskimi. W ostatnich latach swoją uwagę skupił na badaniu słowotwórstwa w gwarach. Nowatorskie rozwiązania metodologiczne, zaproponowane w szeregu artykułach, wypełniające istniejącą w polskiej dialektologii lukę, autorstwo Kwestionariusza do badań słowotwórstwa w gwarach Polski centralnej, utorowały drogę badaniom podjętym przez łódzkich dialektologów. Następstwem uznania dorobku dialektologicznego był udział autorski Profesora w opracowaniu haseł o języku polskim w Wielkiej encyklopedii PWN, t. I-XXXI, Warszawa 2001-2005. W sumie dorobek naukowy prof. dr. Sławomira Gali liczy ok. 200 różnorodnych prac – monografii, rozpraw i artykułów naukowych, recenzji, artykułów popularnonaukowych, redakcji zbiorów artykułów. Profesor wiele czasu poświęcał organizacji nauki i działalności w organizacjach służących nauce. W latach 1993-1997 kierował Zakładem Dydaktyki Języka i Literatury Polskiej na Wydziale Filologicznym UŁ, od 1997 roku pełnił funkcję kierownika Katedry Dialektologii Polskiej UŁ (od 2012 roku Katedry Dialektologii Polskiej i Logopedii). Był organizatorem i pierwszym kierownikiem (w latach 1993-2009) Studium Doktoranckiego na Wydziale Filologicznym UŁ, w latach 1987-1990 pełnił funkcję prodziekana Wydziału Filologicznego UŁ. Od 1997 r., jako kierownik Katedry Dialektologii Polskiej, prowadził współpracę na podstawie dwustronnej umowy z Zakładem Ukrainistyki UMCS (Lublin), z Katedrą Filologii Polskiej Uniwersytetu w Grodnie (Białoruś), Uniwersytetem T. Szewczenki w Kijowie (Ukraina), a także współpracę personalną z Narodową Akademią Nauk Ukrainy (Kijów), Uniwersytetem Wiedeńskim (Austria), Słoweńską Akademią Nauki i Sztuki w Ljubljanie (Słowenia), Uniwersytetem Preszowskim w Preszowie (Słowacja), Uniwersytetem Łomonosowa w Moskwie, Uniwersytetem w Kazaniu, Wołgogradzie, Syberyjskim Uniwersytetem w Krasnojarsku (Rosja). Był pomysłodawcą i organizatorem (razem z Komitetem Językoznawstwa PAN) kilku międzynarodowych językoznawczych konferencji naukowych, umożliwiających upowszechnienie wyników badań, których rezultaty zostały opublikowane (zob. Teoretyczne, badawcze i dydaktyczne założenia dialektologii, Prace Wydziału I ŁTN, 1998; Dialektologia jako dziedzina językoznawstwa i przedmiot dydaktyki, Prace Wydziału I ŁTN, 2002, Diachronia w badaniach nad językiem i w dydaktyce szkoły wyższej, Rozprawy Komisji Jezykowej ŁTN, t. 51, 52 (2006, 2007); Język polski – jego odmiany i powiązania z językami pokrewnymi, Rozprawy Komisji Językowej ŁTN, t. 57, 58, 59 (2011, 2012, 2013). Profesor S. Gala angażował się także w działalność naukową w licznych towarzystwach i organizacjach pozauczelnianych, był m.in. członkiem Zespołu Ekspertów ds. Obsady Stanowisk Lektorów i Wykładowców Języka i Literatury Polskiej w Ośrodkach Zagranicznych przy MEN (1991-1998), Sekcji Językoznawstwa KBN (2002-2005), członkiem w komisjach przedmiotowych Komitetu Językoznawstwa PAN – Komisji Dialektologicznej i Onomastycznej, członkiem Komisji ds. Kontaktów z Oświatą, powołanej przez Radę ds. Szkolnictwa Wyższego i Nauki przy Prezydencie Miasta Łodzi, członkiem Polskiego Towarzystwa Językoznawczego i Towarzystwa Miłośników Języka Polskiego. Na szczególną uwagę zasługuje Jego wieloletni udział w pracach Łódzkiego Towarzystwa Naukowego, którego był członkiem od 1986 r. W minionych latach pełnił funkcję członka Prezydium – Zastępcy Sekretarza Generalnego, członka Komisji Rewizyjnej, ostatnio − Przewodniczącego Wydziału I – Językoznawstwa, Nauk o Literaturze i Filozofii oraz członka Redakcji Naczelnej Wydawnictw ŁTN. Cenił sobie niezmiernie możliwość pracy w Towarzystwie, dbał o rozwój Wydziału I, organizując cykliczne spotkania naukowe. Bardzo wiele czasu poświęcał redakcji Rozpraw Komisji Językowej ŁTN – periodyku wydawanego od 60 lat. Początkowo, jako sekretarz redakcji, następnie − od roku 2002 − jako Redaktor Naczelny dbał o wysoki poziom naukowy i edytorski Rozpraw. Ostatnim jego dziełem był zrealizowany pomysł powołania na Uniwersytecie Łódzkim nowego kierunku nauczania: logopedii z audiologią, uruchomionego od roku akademickiego 2012/13. Temu przedsięwzięciu poświęcił wiele czasu i sił. Czuwał nad organizacją, planowaniem i przebiegiem procesu dydaktycznego, dbał o każdy szczegół, pozyskiwał do współpracy niezbędnych specjalistów. Rozpoczął budowę zespołu naukowego, inicjując powstanie łódzkiego logopedycznego środowiska akademickiego. Niezmiernie ważnym dla Profesora była praca dydaktyczna. Posiadał wyjątkowy dar − potrafił zarażać swoją pasją naukową młodych ludzi, którym zawsze chętnie poświęcał czas, dzieląc się z nimi swoją wiedzą i doświadczeniem. Dbał o swoich wychowanków, zachęcał do pracy, życzliwie wskazywał błędy, pokazując, jak postępować, by pisane pod jego kierunkiem dysertacje reprezentowały wysoki poziom naukowy. Był promotorem ok. 150 prac magisterskich oraz 12 doktoratów, zakończonych uzyskaniem przez pracowników naukowych stopnia doktora nauk humanistycznych. Dwie Jego uczennice posiadają stopień doktora habilitowanego, kolejna ma otwarty przewód habilitacyjny. Jego udział w kształceniu kadry mierzy się także uczestnictwem w charakterze recenzenta w kilkunastu przewodach – doktorskich, habilitacyjnych oraz opiniowaniem dorobku na tytuł profesora. Za swoje osiągnięcia naukowe, organizacyjne i dydaktyczne był prof. Sławomir Gala wielokrotnie nagradzany: dwukrotnie nagrodą Ministra Szkolnictwa Wyższego i Nauki III stopnia i wielokrotnie nagrodami Rektora UŁ oraz wyróżniany wysokimi odznaczeniami państwowymi i resortowymi, m.in. Złotym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Medalem w Służbie Społeczeństwa i Nauki, Medalem KEN. W 2011 r. był laureatem Nagrody Naukowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego oraz Medalu Łódzkiego Towarzystwa Naukowego (Medal nr 28, 2013). W maju 2013 roku otrzymał Medal Universitatis Lodziensis Merentibus (Za szczególne zasługi dla Uniwersytetu Łódzkiego). Profesor Sławomir Gala odszedł od nas niespodziewanie 11 grudnia 2013 r. Jego nagła śmierć do głębi poruszyła Jego przyjaciół, kolegów i uczniów, wszystkich, którzy Go znali i cenili jako wybitnego Językoznawcę, Pedagoga, Organizatora nauki oraz Człowieka. Szczególną stratę ponieśli Jego najbliżsi współpracownicy, Jego uczniowie, dla których był czymś więcej, niż tylko nauczycielem i przełożonym. Troszczył się nie tylko o nasz rozwój naukowy, interesował się także naszymi problemami osobistymi − niepokoił się o zdrowie, dopytywał o rodzinę. Kiedy była potrzeba − radził i pomagał – zwyczajnie, po ludzku. Wiedzieliśmy, że zawsze może my do niego zadzwonić, umówić się na spotkanie, poprosić o radę czy pomoc, skonsultować nasze pomysły naukowe. Jego wiedza i doświadczenie – nie tylko zawodowe – były dla nas ogromnym wsparciem. Już brakuje nam Jego codziennych, porannych wizyt w naszym pokoju, dyskusji przy kawie − nie tylko na tematy naukowe, żartów i dowcipów, którymi okraszał swoje wypowiedzi. Jego śmierć jest dla nas przeżyciem tym bardziej bolesnym, ponieważ przygotowywaliśmy, w porozumieniu z Łódzkim Towarzystwem Naukowym, zaplanowany na 9 czerwca 2014 roku, Jubileusz Pana Profesora, związany z Jego 70 urodzinami. Domyślał się naszych planów, bowiem konsultowaliśmy z Nim zawartość, znajdującego się w tej chwili w korekcie redakcyjnej, Jego Wyboru pism dialektologicznych i onomastycznych. Starał się jednak „nic nie widzieć” i „nic nie słyszeć” na ten temat, by nie popsuć nam przygotowywanej niespodzianki. Taki był nasz Pan Profesor: mądry, skromny i życzliwy w kontaktach międzyludzkich − i takim pozostanie w naszej pamięci. Zapamiętamy Go również jako człowieka bardzo pracowitego, wymagającego od siebie i innych rzetelności, odpowiedzialności za każde słowo, człowieka o niespożytej energii, niezmiernie kreatywnego, pełnego pomysłów − można powiedzieć wizjonera, dla którego zawsze najważniejszymi były sprawy uczelni, katedry i ludzi z nim współpracujących. Nagłe odejście Pana Profesora nie pozwoliło Mu dokończyć rozpoczętych projektów, zrealizować licznych planów naukowych, dydaktycznych i organizacyjnych, które stają się dla Jego wychowanków swoistym testamentem. Pozwolę sobie zakończyć wspomnienie o Profesorze Sławomirze Gali cytatem, pochodzącym z Tryptyku Rzymskiego Karola Wojtyły: „I tak przechodzą pokolenia (...). «Z prochu powstałeś i w proch się obrócisz». (...) A przecież nie cały umieram, To, co we mnie niezniszczalne, trwa!” Jestem przekonana, że nie tylko w swoich licznych pracach naukowych i dokonaniach, ale również w nas – swoich wychowankach, Pan Profesor Sławomir Gala pozostawił cząstkę Siebie.

Irena Jaros

Źródło: Sprawozdania z Czynności i Posiedzeń Naukowych Łódzkiego Towarzystwa Naukowego 2013